Manipulaziun da portatuns - Cussegls pratics

Consideraziuns areguard ils discs

Ils "acetats"

Quest tip da disc vegniva utilisà en general per registraziuns al lieu avant ch’el è vegnì substituì cun fils u bindels magnetics. El era concepì sco cumpromiss che offriva ina registraziun e reproducziun facila, dentant na sa lascha quest tip da disc betg conservar bain. La cumposiziun da quests discs s’è midada considerablamain cun l’ir dal temp: ins è passà da la tschaira cun etilcellulosa a l’acetilcellulosa per rivar a la nitrocellulosa.

Ils discs in gumma-lac

La gumma-lac, u materialias equivalentas, vegnivan utilisadas per stampar ils discs da 78 girs/min cun crennas normalas (incisiun laterala u verticala). Igl existivan era en quest cas divers process da construcziun che avevan sco consequenza era differentas duradas da conservaziun dals portatuns.

Ils discs da plastic

Ils discs da lunga durada, numnads era plattas grondas, èn cumposts quasi exclusivamain da materialias sinteticas e na pon betg vegnir giuditgads sco simpla megliuraziun da las plattas in gumma-lac. I sa tracta da products en clorid da polivinil (PVC) u da polistirol. Ils pli gronds donns a quests discs fan l’exposiziun als radis ultraviolets (UV) e la chalur; ultra da quai datti tar quels en polistirol il privel da l’oxidaziun.

Ils discs optics

Ils discs optics èn decididamain ils pli stabils da tut ils discs tractads enfin qua. Normalmain èn els constituids dad ina basa da policarbonat transparenta sin la surfatscha da la quala en imprimidas las infurmaziuns. Questa fatscha è cuvrida d’ina subtila stresa metallica che reflectescha che vegn cuverta d’ina stresa protectiva da lac sin la quala vegn stampada l’etichetta. L’element il pli interessant da questa tecnica da construcziun è che la surfatscha dal disc è fisicamain separada a la surfatscha en la quala en imprimidas las infurmaziuns, uschè che influenzas exteriuras (merda, sgriffels) na donnegeschan betg las infurmaziuns.

Ils discs magnetics optics

En quest context èsi necessari da menziunar era ils discs magnetics optics. Quest vegnivan utilisads l’entschatta en il mund informatic per memorisar datas, là han els dentant pers cun l’ir dal temp lur impurtanza, gia che la capacitad dals discs dirs (HDD) è creschida ad in crescher. Els persistan dentant ussa en il mund commerzial, en furma da MiniDisc (reutilisabels).

 

Consideraziuns areguard ils bindels

Ils bindels magnetics èn vegnids introducids dalunga suenter la secunda guerra mundiala. En ils onns 1950 han els cuntanschi in grad da fidaivladad uschè aut, ch’els han remplazzà definitivamain ils discs d’acetat per las registraziuns directas.

Mintga bindel magnetic (sin bobinas, cassettas, audio u video) sa constituescha d’ina basa purtadra (chartun, acetilcellulosa, PVC, PET...) sin la quala vegn fixada ina stresa da particlas magneticas (Fe3O4, Fe2O3, CrO2...). Dal punct da vista structural èn ils bindels damai exposts als medems privels ch’ils auters portatuns, cun intgins ulteriurs privels causa il sistem da registraziun e reproducziun particular.

 

Raschuns per l’isada dals portatuns

Cundiziuns ambientalas

Las alteraziuns las pli impurtantas da la structura d’in portatun èn las reacziuns chemicas internas causadas normalmain da las cundiziuns ambientalas a las qualas è expost il portatun. Las proprietads fisicas e chemicas dad ina rascha pon vegnir alteradas da differents facturs. Quests midaments vegnan causads da:

• La chalur: L’energia termica è responsabla per l’alteraziun chemica e fisica da las materias da plastic: la defurmaziun permanenta, la modificaziun da la viscusitad, la delaminaziun. Perquai ston ins cuntanscher in cumpromiss per quai che reguarda la temperatura operativa, tegnend en quint era las exigenzas umanas, per evitar scadin culp repetì.
• la glisch: L’energia dals radis ultraviolets, u en mintga cas dals radis ils pli auts da las frequenzas dal spectrum da la glisch, è savens in motiv per l’isada dals portatuns. Perquai sto vegnir evitada l’exposiziun directa a la glisch dal sulegl u d’autras funtaunas da glisch.
• l’aua: Era l’umiditad contribuescha a l’isada fisica e chemica dals portatuns; ella po schliar u modifitgar diversas materialias u generar idrolisas o catalisas. L’umiditad è preschenta en diversas furmas, tranter auter sco vapur en l’aria.
• l’oxigen: In element impurtant che favurisescha l’oxidaziun da materialias po esser l’oxigen. Quest process ha ina influenza particulara al mument da la construcziun dal material.
• polluziuns atmosfericas: Las principalas polluziuns atmosfericas ch’èn da considerar èn l’oxid carbonic, il dioxid da zulper ed il nitrogen. Per fortuna èn quests ultims normalmain preschents en quantitads fitg pitschnas en l’aria uschè che lur acziun sin ils portatuns resta limitada a las zonas da concentraziun particulara da gas toxics.
• pulvra e sablun: La surfatscha da mintga portatun po vegnir glimada u sgriflada.
• electricitad statica: Ils cumposts da plastic èn deplorablamain fitg nauschs conducturs electrics e vegnan perquai chargiads d’electricitad statica durant l’impressiun. Questa chargia resta activa per in lung temp e po era sa regenerar tras la lectura e la manipulaziun da quests portatuns. Questa chargia electrica attira la pulvra sin la surfatscha.

Ulteriuras causas per l’isa dals portatuns èn:

• la tensiun dal spular u da plegar tranter las spiralas, ils bindels e la fixaziun. Intgins tips da bindels han la tendenza da sa splegar cun grondas differenzas da tensiun quai che po modifitgar la structura, rumper u strair il bindel.
• l’effect da la copia: Quest effect fitg enconuschent sa manifestescha tar tut ils bindels magnetics en ina furma pli u main evidenta (tar las registraziuns digitalas na pertschaivan ins betg el, ma el exista tuttina). I sa tracta da la capacitad da magnetisar ina u pliras spiralas tras tut la structura dal bindel sez.

Micosa e furmaziun da muffa

Pli enavos en il temp che nus giain e dapli materialias organicas ch’ins duvrava, era per fabritgar portatuns. Questas materialias han in grond potenzial da vegnir infestadas cun bulieus e micosas. Actualmain è ina pussibla funtauna per tals bulieus il grass che nus avain sin noss mauns u sin autras parts da noss corp. Ils donns causads dals bulieus s’extenda, encunter a quai ch’ins pudess pensar, era a materialias che na nutreschan en sasez betg els. La digestiun da lur nutriment succeda numnadamain a l’extern tras la secreziun dad encims ed acids che pon attatgar scadin material.

Manipulaziun faussa

En quest cas sa refereschan ins a l’utilisaziun quotidiana, a la furma da metter en salv, al transport, euv.

 

Puncts impurtants da tegnair endament

Per ils discs mecanics

• Ils discs novs apaina stampads pon survegnir undas pli facilmain che discs gia magasinads dapi bler temp.
• Cun l’ir dal temp èsi probabel ch’i dat midaments da dimensiun e da furma.
• Ils discs en gumma e lac natiral èn pli exposts a donns derivads da l’umiditad che quels fabritgads cun materialias semi-sinteticas.
• La furma da degradaziun la pli nauscha e la decumposiziun chemica dal material uschia che la lectura u la reproducziun dal disc consumescha la surfatscha e relascha ina pulvra naira.

Per ils discs optics

• Il lac protectiv che sa chatta sin la surfatscha metallica che reflectescha è talmain subtila ch’ella po vegnir donnegiada fitg facil. Scadin donn en quest lac ha ina influenza sin la stresa metallica e po causar la perdita parziala u totala da las infurmaziuns.
• Quest tip da portatun è relativamain nov, sa chatta dentant en evoluziun cuntinuada (DC, DVD, euv.). En intgins cas, oravant tut per ils portatuns registrabels, datti problems cun: l’oxidaziun, l’exposiziun a la chalur, l’umiditad, l’isada e l’incumpatibilitad da differents materials.
• La concentraziun adina pli gronda d’infurmaziuns e l’introducziun da tecnicas d’incisiun a pliras stresas fa vegnir la situaziun mo anc mendra, siond ch’il privel ch’ins na possia pli leger las infurmaziun suenter in donn era mo fitg pitschen crescha ad in crescher.

 

Cussegls

• La temperatura en il local nua che vus conservais voss portatuns na duess mai superar ils 25°C; l’umiditad relativa na duess mai superar ils 55%. Las valurs optimalas èn 19°C e 40% RH.
• Na betg metter en salv ils portatuns ni en posiziun orizontala ni en contact cun materialias cun surfatschas irregularas. Las defurmaziuns fisicas pon vegnir limitadas sch’ins metta ils discs en posiziun verticala cun il liger squitsch in vi da l’auter.
• Na tutgai betg las crennas da las plattas, las surfatschas registradas dals bindels e la surfatscha reflectanta dals discs optics.
• Suenter avair tadlà, mettai adina ils discs en lur emballadi protectiv. Evitai da laschar crudar ils discs.
• Evitai ch’ils discs vegnan exposts a la glis dal sulegl ed ad auters radis UV ed a champs magnetics sco: apparats per il tegnairchasa, motors electrics, autpledaders, euv.
• Conservai tut ils bindels (inclusivamain las cassettas) spulads a la fin, uschia essas vus sfurzads da far ir els enavant dal tut per tadlar els, quai reducescha l’effect da copiatura. In bindel spulà al cumenzament po sviluppar in pre-eco che po disturbar (tar registraziuns analogas), spulà a la fin sa transfurma il pre-eco en in post-eco che na disturba betg uschè fitg.
• Laschai spular tras ils bindels almain ina giada l’onn per eliminar las forzas che sa creeschan a lur intern durant l’archivaziun e per mantegnair ad in nivel acceptabel l’effect da copiatura.



• In cas da dubi u per scadina infurmaziun supplementara u simplamain per interess: na hajas betg retegnientschas da contactar la Fonoteca naziunala svizra!

Top

              

La Fonoteca naziunala svizra fa part da la Biblioteca naziunala svizra

© Fonoteca naziunala svizra. Tut ils dretgs d'autur da questa publicaziun èn reservads a la Fonoteca naziunala svizra, Lugano.
L'adiever commerzial è scumandà. Ils cuntegns publitgads electronicamain èn suttaposts a la medema reglamentaziun ch'è en vigur per ils texts stampads (LDA).
Per infurmaziuns areguard il copyright e las normas da citaziun vair: www.fonoteca.ch/copyright_rm.htm

URL: